Tegenwoordig praten we als we het over gezond eten hebben allemaal over calorieën en vitaminen alsof we precies weten wat het effect hiervan op ons lichaam is. Krijg je wel genoeg proteïne, calcium en antioxidanten binnen? Maar weten we echt al zoveel over gezond eten en wat al deze voedingsstoffen doen? Weleens stil gestaan bij wat er gebeurt als je een appel eet? Het antwoord is waarschijnlijk veel complexer dan je ooit gedacht hebt. Waarschijnlijk wil je dat helemaal niet weten. Je wil vooral weten dat de appel lekker is en je gezonder maakt. Hoe, dat maakt niet uit. Dat een appel dat doet doordat het onder andere duizenden antioxidanten bevat, hoef je niet te weten om gezonder te worden. Omdat elke stof elke andere stof beïnvloedt, is er een bijna oneindig aantal mogelijke biologische gevolgen. En dan hebben we het alleen nog maar over een appel.

Reductionisme vs. Integraal denken Kijken we wel op de juiste manier naar gezond eten? De vooraanstaande wetenschapper T. Colin Campbell geeft antwoord op deze vraag in het boek Whole: Rethinking the Science of Nutrition. Volgens hem zit voedingswetenschap al veel te lang vast in een te reductionistische manier van denken.

Reductionisme
Wat is reductionisme? Reductionisme is het idee dat je alles in de wereld kunt begrijpen als je alle onderdelen ervan begrijpt. Bij voedsel praten we over macro- en micronutriënten als proteïne, koolhydraten, vetten, vitaminen, mineralen en fytonutriënten. Met andere woorden, het geheel is de som van de delen. De traditionele "gouden standaard" van voedingsonderzoek is om per voedingsstof te onderzoeken wat het effect is op het lichaam. Een wetenschapper kan bijna geen financiering krijgen als hij zich niet richt op een enkele voedingsstof, een enkel molecuul of chemisch stofje. Dit soort onderzoeken zijn nuttig voor de voedingsmiddelenindustrie om te bewijzen dat er een stof in melk of in een voorverpakte maaltijd zit die "goed" voor ons is. Vervolgens hoor je over zo’n stof in een reclame. Zo’n onderzoek biedt weinig inzicht in de complexiteit van wat er werkelijk gebeurt in ons lichaam als we ‘echte voeding’ eten en hoe deze complexe stoffen wel of niet een positieve bijdrage leveren aan onze gezondheid. Deze manier van denken zorgt ervoor dat we het hebben over omega-3 uit vis, proteïne uit vlees en bètacaroteen uit wortelen. We volgen “low-fat” diëten en houden onze calorie inname bij in fitness pal. Intussen worden we er niet gezonder op als westerse maatschappij.

Integraal denken
In tegenstelling tot reductionistisch denken gaat een "holistische”, ook wel integrale zienswijze genoemd, ervan uit dat het geheel groter is dan de som der delen. Wat betekent dit voor jou? Tijdens miljoenen jaren evolutie hebben we altijd “echt eten” gegeten. Elke stof in echt gezonde voeding speelt een rol bij het behalen van gezondheidsvoordelen. Er is niet één losstaande voedingsstof die je gezond maakt. Het gaat om de onderlinge samenwerking tussen alle stoffen in niet of nauwelijks bewerkte voeding. Het onderzoeken van losstaande voedingstoffen is leerzaam, maar moet in context van het grotere geheel geplaatst worden.

Losse voedingsstoffen vs. echt gezond eten
Een goed voorbeeld hiervan zien we in de onderzoeken naar het voedingsstofje bètacaroteen. Het is al lang bekend dat mensen die meer bètacaroteen binnenkrijgen door gezond te eten, zoals groenten en fruit, minder kanker krijgen, waaronder longkanker.[1] Na deze waarneming werd een hypothese ontwikkeld dat de voedingsstof bètacaroteen, in grote hoeveelheden aanwezig in groenten en fruit, de sleutel was tot kankerpreventie. Dit moest getest worden. Er werden twee studies gedaan. Twee groepen mensen met een verhoogde kans op longkanker, kregen supplementen in de vorm van bètacaroteen of een placebo. Wat gebeurde er? Tegen alle verwachtingen in kregen de mensen die de bètacaroteen supplementen kregen significant vaker kanker dan de placebogroep. [2]/[3] Hoe kan dit? Bètacaroteen is alleen te vinden in planten, dus dient het als een marker voor de hoeveelheid groenten en fruit die mensen eten. Het type voedsel in niet of nauwelijks bewerkte vorm zorgt voor een bepaalde gezondheidsuitkomst, niet een losstaande nutriënt. Oftewel, een dieet rijk aan plantaardig voedsel beschermt als totaliteit tegen kanker. De combinatie van alle voedingsstoffen in gezond eten, ook de nog niet ontdekte stoffen, werken gericht samen om een gezondheidseffect te bewerkstelligen.

Het is eigenlijk heel logisch
Als een symfonieorkest een bepaald stuk speelt, zorgt elk instrument, de muzikanten, de dirigent en het muziekstuk dat gespeeld voor het geluid van het symfonieorkest. Als je dit geluid vervolgens wilt nabootsen door door één instrument uit het orkest te pakken om daarmee het geluid van het hele symfonieorkest na te willen spelen, zal dit je niet lukken. Zo is het ook met gezond eten. Het draait dus niet om één losstaande voedingsstof. Als we met een meer integrale blik gaan kijken naar gezondheid en voeding, is gezond leven veel makkelijker. Je hoeft niet elke voedingsstof te kennen om gezond te eten. In plaats van dat we praten over een gebrek aan bètacaroteen of proteïne in ons dieet, kunnen we het onszelf makkelijk maken en het hebben over een gebrek aan wortelen, havermout, boerenkool en appels in ons dieet. De supergezonde mensen in The Blue Zones hadden geen fitness pal app nodig om gezond te eten, en ze hebben nog nooit van proteïne gehoord. Leer van hen. Hoe meer groenten, fruit, peulvruchten noten en zaden je eet, hoe gezonder je zult worden.

[1] Peto R, Doll R, Buckley JD, Sporn MB. Can dietary beta-carotene materially reduce human cancer rates? Nature. 1981 Mar 19;290(5803):201-8. [2] The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers. The Alpha-Tocopherol, Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med. 1994 Apr 14;330(15):1029-35. [3] Omenn GS, Goodman GE, Thornquist MD, Balmes J, Cullen MR, Glass A, Keogh JP, Meyskens FL, Valanis B, Williams JH, Barnhart S, Hammar S. Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease. N Engl J Med. 1996 May 2;334(18):1150-5.